Ўтган кунлар давомида юридик шахслар ўртасида ижара шартномаси билан боғлиқ шартномаларни ўрганганимда шартномада ижарага олувчи ижара ҳаққини тўламаганлиги учун тўланмаган сумманинг 0.5 фоизи миқдорда пеня тўлаши, бунда Фуқаролик кодексининг 326-моддасида ҳамда Олий хўжалик судининг 2007 йил 15 июндаги 163-сонли қарорининг 4-бандида белгиланган тартиб-қоидалар қўлланилмаслиги, яъни амалда қанча пеня ҳисобланган бўлса, шунча пеня ундирилиши ҳақида ёзилган. Шартнома тузишда эътибор берингки, шартномада қонун ҳужжатларига зид бўлган қоидалар киритилиши мумкин эмас. Чунки:
Фуқаролик кодексининг 326-моддасига асосан Агар тўланиши лозим бўлган неустойка кредиторнинг мажбуриятини бузиш оқибатларига номутаносиблиги кўриниб турса, суд неустойкани камайтиришга ҳақли. Бунда қарздор мажбуриятни қай даражада бажарганлиги, мажбуриятда иштирок этаётган тарафларнинг мулкий аҳволи, шунингдек кредиторнинг манфаатлари эътиборга олиниши керак. Суд алоҳида ҳолларда қарздор ва кредиторнинг манфаатларини ҳисобга олиб, кредиторга тўланиши лозим бўлган неустойкани камайтириш ҳуқуқига эга. Яъни қонун билан судга мажбуриятда иштирок этаётган тарафларнинг мулкий аҳволи, шунингдек кредиторнинг манфаатлари эътиборга олиниши кераклиги тўғрисида ҳуқуқ берилган.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 15.06.2007 йилдаги 163-сонли қарорининг 4-бандига асосан ФКнинг 326-моддасига мувофиқ суд қарздор томонидан мажбуриятларнинг бажарилиш даражасини, мажбуриятда иштирок этувчи тарафларнинг мулкий аҳволини, шунингдек кредиторнинг манфаатларини эътиборга олиб, неустойка миқдорини камайтиришга ҳақли.
Агар томонлар ўртасида айнан шундай қоидалар киритилган шартнома тузилса нима бўлади? Фуқаролик кодексининг 116-моддасига асосан Қонунчиликнинг талабларига мувофиқ келмайдиган мазмундаги битим, шунингдек ҳуқуқ-тартибот ёки ахлоқ асосларига атайин қарши мақсадда тузилган битим ўз-ўзидан ҳақиқий эмасдир. Бундай битимга нисбатан ушбу Кодекс 114-моддасининг иккинчи қисмида назарда тутилган қоидалар қўлланилади. Яъни агар томонлар ўртасида низо келиб чиқиб иш судга ошса, бундай битим ўз ўзидан ҳақиқий эмас деб топилади.
Суд амалиёти: Икки юридик шахс «Саховат» МЧЖ ва «Марат бизнес» МЧЖ ўртасида мулк ижара шартномаси тузилади. Шартномада ижарага олувчи ижара ҳаққини тўламаганлиги учун тўланмаган сумманинг 0.5 фоизи миқдорда пеня тўлаши, бунда Фуқаролик кодексининг 326-моддасида ҳамда Олий хўжалик судининг 2007 йил 15 июндаги 163-сонли қарорининг 4-бандида белгиланган тартиб-қоидалар қўлланилмаслиги қоидалари бўлган шу сабабли низо келиб чиққанда Ижарага олувчи «Марат бизнес» МЧЖ шартноманинг айнан мазкур бандини ҳақиқий эмас деб топиш бўйича иқтисодий судга мурожаат қилади. Ва суд ФКнинг 116-моддаси қоидаларини қўллаб шартноманинг айнан шу бандини ҳақиқий эмас деб топади. Xiva tumani adliya bo‘limi yuridik xizmat
ko‘rsatish markazi boshlig’i A.Hasanov
