Har qanday davlatning Konstitutsiyasi davlat boshqaruvi va fuqarolarning huquqlarini ta’minlovchi eng muhim va asosiy hujjatlardan biridir. Konstitutsiya xalqning qadr-qimmati, sha’ni bo‘lmish eng muhimi huquqlarining himoyachisidir.
Har bir inson munosib hayot kechirish va ularga hurmat bilan munosabatda bo'lish huquqiga ega. Insonning qadr-qimmati, erkinligi va adolati kabi asosiy huquqlarini himoya qilishga qaratilgan Konstitutsiya ijtimoiy tinchlik va totuvlikni himoya qilishga yordam beradi. Insonning qadr-qimmatiga tahdid bo‘lsa, u o‘zini ojizlik, uyat, qadrsizlik hislariga olib keladi. Shuning uchun ham konstitutsiyaviy huquqlar har qanday jamiyatda hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Konstitutsiyaning muhim vazifalaridan biri fuqarolik va inson huquqlari buzilishining oldini olishdir. Konstitutsiyaviy huquqlar asoslari qonun ustuvorligini o‘rnatishga yordam beradi, jamiyatdagi barcha tabaqalar o‘rtasida tenglik va adolatni ta’minlaydi. Konstitutsiya jinsi, irqi va mavqeidan qat’i nazar, har bir shaxsni teng himoya qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining yangi tahririda, har bir shaxsning sha’ni va qad-qimmati daxlsizligi ta’kidlangan bo‘lib, 26-moddada jumladan quyidagicha bayon qilingan:
“Insonning sha’ni va qadr-qimmati daxlsizdir. Hech narsa ularni kamsitish uchun asos bo‘lishi mumkin emas.
Hech kim qiynoqqa solinishi, zo‘ravonlikka, boshqa shafqatsiz, g‘ayriinsoniy yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi muomalaga yoxud jazoga duchor etilishi mumkin emas.
Hech kimda uning roziligisiz tibbiy va ilmiy tajribalar o‘tkazilishi mumkin emas.”
Qolaversa, Konstitutsiyada odamlar duch keladigan muammolarga amaliy yechimlar berilgan. Konstitutsiyaviy huquqlarni amalga oshirish boshqalarning huquqlariga zarar etkazish yoki o‘zlashtirishga intilayotganlarni fosh qilish va javobgarlikka tortish vositasini ta’minlaydi. Bu adolatsizlikka uchraganlarning yordam va adolatli kompensatsiya olish uchun qonuniy platformaga ega bo‘lishini ta’minlaydi.
Konstitutsiyaviy huquqlar, jumladan, so‘z erkinligi, uyushmalar va yig‘ilishlar erkinligi ham jamiyatdagi har bir shaxsning xavfsizligi va xavfsizligini mustahkamlaydi. Jamiyatda konstitutsiyaviy huquqlar amal qilgan holda, kuch ishlatar tuzilmalar xodimlari fuqarolarga xurmat bilan munosabatda bo‘ladilar, ularning himoya va xavfsizlik huquqlarini ta’minlaydilar.
Shunday qilib, Konstitutsiya inson qadr-qimmatini himoya qilishning asosi bo‘lib, davlat va tashkilotlarlarning haddan tashqari yuqori ta’sirining oldini olishga qaratilgan muhim nazorat va muvozanat tizimi bo‘lib xizmat qiladi. U xalq farovonligini oshirishga xizmat qiluvchi barqaror huquqiy muhitni ta’minlash orqali himoya qalqoni bo‘lib xizmat qiladi.
Xulosa qilib aytganda, Konstitutsiya inson huquq va erkinliklarining asosiy tamoyillarining himoyachisi bo‘lib qolmoqda. Inson qadr-qimmati va tengligi tamoyillarini ekstrapolyatsiya qilish orqali zamonaviy jamiyatda Konstitutsiyaviy huquqlarning yuksak ahamiyatini tushunish oson. Konstitutsiyaviy huquqlar - bu zolim hukumatlar va institutlarning zulmiga qarshi kurashish uchun shaxslar foydalanadigan kuchli vosita hisoblanadi.
Shovot tuman adliya bo‘limi
YXKM bosh yuriskonsulti D.Azamatova
