Shaxs o‘ziga doir maʼlumotlarni himoya qilishi uning shaxsiy huquqlaridan biri hisoblanadi va mazkur huquq davlat tomonidan taʼminlanishi kerak.
Shu munosabat, yangilangan Konstitutsiyamizning 31-moddasida “Har kim o‘z shaxsiga doir maʼlumotlarning himoya qilinishi huquqiga, shuningdek noto‘g‘ri maʼlumotlarning tuzatilishini, o‘zi to‘g‘risida qonunga xilof yo‘l bilan to‘plangan yoki huquqiy asoslarga ega bo‘lmay qolgan maʼlumotlarning yo‘q qilinishini talab qilish huquqiga ega”, degan qatʼiy norma belgilandi.
Shaxsga doir maʼlumotlar sifatida insonning bevosita o‘ziga taalluqli bo‘lgan elektron yoki qog‘ozda qayd etilgan maʼlumot tushuniladi. Masalan, shaxsning familiyasi, ismi, otasining ismi, tug‘ilgan yili va joyi, kasbi, fuqaroligi, maʼlumoti, oilaviy ahvoli, ish joyi, yashash manzili, oila aʼzolari, salomatligi, ijtimoiy ahvoli, partiyaviyligi, harbiy xizmatga aloqadorligi to‘g‘risidagi maʼlumotlar ular sirasiga kiradi.
Inson tug‘ilganidan boshlab u haqidagi maʼlumotlar uning hayoti davomida biror-bir joyda “iz” qoldiradi. Jumladan, davlat xizmatlaridan foydalanganda, shifoxonada, FHDYO bo‘limlarida, bog‘chada, maktabda, banklarda va boshqa tashkilotlarda, kundalik foydalanadigan ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarda yoki maʼlumotlar bazalarida shaxsning foto, video, audio, yozma yoki elektron shaklidagi shaxsga doir maʼlumotlar mavjud.
Ayniqsa, raqamlashtirish sharoitida shaxsga doir maʼlumotlarni himoya qilishga ehtiyoj tobora ortib bormoqda. Chunki, ayrimlar o‘zgalarga tegishli shaxsiy maʼlumotlardan g‘arazli maqsadlarda foydalanish holatlari ham amaliyotda ko‘p uchramoqda.
Davlat shaxsga doir maʼlumotlarning himoya qilinishini kafolatlaydi. Xususan, davlat shaxsning o‘z shaxsiy hayotiga aralashuvdan himoya qilinishini, shaxsga doir maʼlumotlarning yaxlitligini va but saqlanishini, maxfiyligiga rioya etilishini, qonunga xilof ravishda ishlov berilishining oldi olinishini taʼminlashi lozim.
Inson qadri ulug‘lanayotgan Yangi O‘zbekistonda shaxs bilan bog‘liq bo‘lgan maʼlumotlarni himoya qilish bo‘yicha chinakam yangi davr boshlandi. Jumladan, 2019-yilda qabul qilingan “Shaxsga doir maʼlumotlar to‘g‘risida”gi qonunga ko‘ra buning yorqin tasdig‘idir. Unga ko‘ra, shaxsga doir maʼlumotlardan foydalanishga ruxsat olgan shaxslar ushbu maʼlumot egasining roziligisiz shaxsga doir maʼlumotlarni uchinchi shaxslarga oshkor etmasligi va tarqatmasligi shart.
Shu bilan birga, Konstitutsiyaga fuqaroning o‘zi to‘g‘risida qonunga xilof yo‘l bilan to‘plangan yoki huquqiy asoslarga ega bo‘lmagan maʼlumotlarning yo‘q qilinishini talab qilish huquqini kafolatlovchi yangi qoida kiritildi.
Shaxsga doir maʼlumotlarga ishlov berishni amalga oshiruvchi davlat organi, jismoniy yoki yuridik shaxsdan shaxs o‘zi to‘g‘risidagi maʼlumotlardagi turli xatoliklarni bartaraf etishni, shuningdek uning roziligisiz, noqonuniy tarzda yig‘ilgan hamda huquqiy asosi bekor bo‘lgan maʼlumotlarni yo‘q qilinishini talab qilishga haqli. Basharti, tashkilot bu talabni taʼminlamasa, shaxs buzilgan huquqlarini tiklash maqsadida sudga murojaat qilishga haqlidir.
Misol uchun, o‘ziga aloqador bo‘lmagan maqolada surati aks etgan shaxs ushbu maqolani tarqatgan jismoniy yoki yuridik shaxs, shuningdek davlat organidan o‘z suratini maqolaning tarkibidan chiqarib tashlashni (yo‘q qilishni) talab qilishi mumkin.
Xorijiy mamlakatlarda (Singapur, Yaponiya) “unutilishga bo‘lgan huquq” (right to be forgotten) degan nom bilan qo‘llaniluvchi ushbu huquq shaxsning o‘zi haqidagi qonunga xilof yo‘l bilan to‘plangan yoki huquqiy asoslarga ega bo‘lmagan maʼlumotlarni axborot resurslaridan, jumladan Internetdan, yo‘q qilinishini talab qilish huquqini anglatadi.
Mazkur norma Germaniya, Ispaniya, Sloveniya, Ozarbayjon, Armaniston, Kozog‘iston konstitutsiyalarida ham o‘z ifodasini topgan, shuningdek Yevropa ittifoqining Maʼlumotlarni himoya qilish reglamentida (General Data Protection Regulation) ham belgilab qo‘yilgan.
Tuproqqal’a tuman adliya bo`limi Yuridik xizmat ko`rsatish markazi Bosh yuriskonsulti Urazbayev Tursunboy
