Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 25-moddasida “Har bir inson ... tibbiy xizmat va zarur ijtimoiy xizmatga ega bo‘lishga hamda ishsizlik, kasallik, nogironlik, bevalik, qarilik yoki unga bog‘liq bo‘lmagan sharoitlarga ko‘ra tirikchilik uchun mablag‘ bo‘lmay qolgan boshqa hollarda taʼminlanish huquqiga ega”, deb belgilangan.
Bu huquqni taʼminlash – ijtimoiy davlatning asosiy vazifalaridan biridir. Konstitutsiyamizda O‘zbekistonni – ijtimoiy davlat sifatida belgilanishi ijtimoiy taʼminot sohasida davlat siyosatini yanada samarali amalga oshirishning dolzarbligini oshiradi.
Shundan kelib chiqib, ijtimoiy adolat tamoyiliga amal qilish maqsadida Konstitutsiyamizning 46-moddasida “qonunda belgilangan pensiyalar, nafaqalar va boshqa turdagi ijtimoiy yordamning miqdorlari rasman belgilangan eng kam isteʼmol xarajatlaridan oz bo‘lishi mumkin emas”, degan norma mustahkamlandi.
Bu bilan, amaldagi Konstitutsiyadagi “tirikchilik uchun zarur eng kam miqdor” so‘zlari o‘rniga “eng kam isteʼmol xarajatlaridan oz bo‘lishi mumkin emas” degan so‘zlar qo‘llanildi. Chunki, “tirikchilik uchun zarur miqdor”, degan ko‘rsatkich Xalqaro oziq-ovqat xavfsizligi tashkiloti tomonidan belgilangan normadan past hisoblanadi. Qolaversa, tirikchilik deganda, faqatgina insonni yashab qolishi uchun qilinadigan xarajatlar tushuniladi, “eng kam isteʼmol xarajatlarida” esa nafaqat oziq-ovqat, balki kiyim-kechak, turli xizmatlardan foydalanish, taʼlim olish, sog‘liqni saqlash va boshqalar bilan taʼminlanishi tushuniladi.
2022-yil yilda tariximizda ilk bor pensiya va ijtimoiy nafaqalar miqdori minimal isteʼmol xarajatlaridan kam bo‘lmagan darajaga olib chiqildi. Misol uchun, 2017-yilda kam taʼminlangan 500 ming oila ijtimoiy yordam olgan bo‘lsa, bugunga kelib 2 milliondan ortiq oilalarga ko‘mak berilmoqda. Ajratilayotgan mablag‘lar esa, 7 barobar ko‘paytirilib, yiliga 11 trillion so‘mga yetdi.
Eng kam isteʼmol xarajati deganda, insonning asosiy ehtiyojlarini qondirish uchun bir oy davomida zarur bo‘ladigan tovar va xizmatlarni sotib olishga yetadigan mablag‘ miqdori tushuniladi. Eng kam isteʼmol xarajatlari miqdorini hisoblab chiqishda bugungi sharoitda aholining real o‘rtacha ijtimoiy xarajatlarini inobatga olish lozim.
Xonqa tumani adliya bo‘limi
Yuridik xizmat ko‘rsatish markazi
boshlig‘i A.Boltyaev
