Muayyan vaziyatlar bo‘ladiki, shaxsning o‘zi sud prosessida turli sabablarga ko‘ra ishtirok eta olmaydi. Masalan, safarda bo‘lishi, o‘zining huquq-manfaatlarini mustaqil himoya qila olmasligi, yuridik bilimi yetarli emasligi kabi holatlar tufayli o‘zining o‘rniga boshqa odam sudda qatnashib berishiga ehtiyoj tug‘iladi. Bunda sudda vakil orqali ishtirok etishga qonun yo‘l qo‘yadi. Bu qoida yuridik shaxslarga (masalan, tashkilot) ham tegishli bo‘lib, ular ham o‘z vakillari orqali sudda ishtirok etishlari mumkin.
Sudda vakillik ikki xil ko‘rinishda vujudga kelishi mumkin: qonuniy va shartnomaviy vakillik shaklida.
Qonuniy vakillik belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz, muomala layoqati cheklangan, bedarak yo‘qolgan deb topilgan yoki o‘lgan deb e’lon qilingan shaxslar huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlariga daxldor ishlarni sudda ko‘rishda majburiydir. Qonuniy vakil sifatida ota-onalar, vasiylar, homiylar va boshqa shaxslar ishtirok etadi. Uning kelib chiqishi uchun huquq va manfaatlari himoya qilinayotgan shaxs roziligi talab qilinmaydi
Yuqoridagi holatlardan boshqa barcha hollarda vakillik shartnomaga asoslangan bo‘ladi va faqat ishonch bildiruvchining bunga xohishi mavjud bo‘lganda yuzaga keladi.
Shartnomaviy vakil sifatida advokatlar, to‘g‘ri va yon shajara bo‘yicha qarindoshlar (ota-ona, bolalar, nevaralar yoki aka-uka, opa-singillar kabi), shuningdek qonunda belgilagan boshqa shaxslar sudda ishonchnoma orqali ishtirok etishlari mumkin.
Gurlan tumani yuridik xizmat ko’rsatish markazi bosh yuriskonsulti J.Jumaboyev
