Huquqiy davlatda qonun ustuvorligi amalda taʼminlanishi hamda inson huquq va erkinliklari, uning qonuniy manfaatlari himoya qiluvchi odil sudlov tizimi amal qilishi shart.
Eng muhimi, shaxslar noqonuniy, asossiz yoki haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan maʼlumotlardan iborat dalillar asosida aybdor deb topilishi va javobgarlikka tortilishi mumkin emas. Jinoiy taʼqibga olingan shaxsning iqrorlik ko‘rsatuvlarigagina asoslanib, uni aybdor deb xulosa chiqarish odil sudlov tamoyillariga ziddir.
Shu bois, yangilangan Konstitutsiyamizning 28-moddasida “Agar shaxsning o‘z aybini tan olganligi unga qarshi yagona dalil bo‘lsa, u aybdor deb topilishi yoki jazoga tortilishi mumkin emas”, deb belgilovchi norma o‘z ifodasini topmoqda.
Surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud jinoyat yuz berganligini, uning sodir etilishida kim aybdorligini, shuningdek u bilan bog‘liq barcha holatlarni aniqlashi shart. Faqatgina shaxsning o‘z aybini bo‘yniga olish haqidagi ko‘rsatmasi uni jinoiy javobgarlikka tortish uchun asos bo‘lmasligi lozim. Bunda shaxsni aybdor deb topish va uni jazoga tortish uchun yetarli dalillar to‘plangan bo‘lishi kerak.
Jumladan, Jinoyat protsessual kodeksining 112-moddasiga ko‘ra, gumon qilinuvchining u sodir etgan jinoyat haqidagi ko‘rsatuvlari va ayblanuvchining o‘z aybiga iqror bo‘lishi, bu iqrorlik boshqa ishonchli dalillar majmui bilan tasdiqlangan taqdirdagina, uni ayblash uchun asos qilib olinishi mumkin.
Taklif etilayotgan konstitutsiyaviy normaning muhim kafolati shundan iboratki, iqrorlik ko‘rsatmalari, ular ish yuzasidan yagona dalil bo‘lsa, shaxs aybdor deb topilishi yoki jazoga tortilishi mumkin emas! Bunday shaxs huquqlari kafolati, tergov organlari zimmasiga konstitutsiyaviy darajada alohida masʼuliyat yuklaydi-ki, endilikda ular shaxsni aybini isbotlash jarayonida iqrorlik ko‘rsatmalariga asosiy urg‘uni bermasligi va ayblovni tergov yo‘li bilan tekshirilgan boshqa dalillar bilan isbotlashlari shart.
Mazkur qoida Fuqaroviy va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi Xalqaro paktning 14-moddasidagi “o‘ziga o‘zi qarshi ko‘rsatuv berishga yoki o‘zini aybdor deb tan olishga majbur kilinmaslik” kafolatidan ham kelib chiqadi.
Mazkur qoida sodir etilgan jinoyat bo‘yicha haqiqatni aniqlash, shuningdek, aybsiz insonlarni javobgarlikka tortilishini oldini olishga, ayni paytda jinoyat sodir etgan haqiqiy aybdor shaxs yoki shaxslarni aniqlashga xizmat qiladi.
Xonqa tumani adliya bo‘limi
Yuridik xizmat ko‘rsatish markazi
boshlig‘i A.Boltyaev
