Har qanday demokratik huquqiy davlatda shaxslarni huquqbuzarliklardan himoya qilish, undan jabrlanganlarning huquqlarini tiklash muhim ahamiyatga ega.
Huquqbuzarlik – shaxs, jamiyat, davlat va manfaatlariga zarar keltiruvchi, ijtimoiy xavfli, aybli, huquqqa zid harakat yoki harakatsizlik bo‘lib, yuridik javobgarlikni keltirib chiqaruvchi qilmishdir. Huquqbuzarlikning fuqaroviy, intizomiy, maʼmuriy, jinoiy turlari mavjud bo‘lib, ularni sodir etganlik uchun tegishli javobgarlik belgilangan. Huquqbuzarlikning eng xavfli ko‘rinishi bu – jinoyatdir. Jabrlanuvchi deb jismoniy, maʼnaviy yoki mulkiy zarar yetkazilganligi oqibatida huquqbuzarlikdan jabrlangan shaxs tushuniladi.
Shu boisdan, yangilangan Konstitutsiyamizning 29-moddasiga “Har bir shaxs jinoyat protsessining har qanday bosqichida, shaxs ushlanganida esa uning harakatlanish erkinligi huquqi amalda cheklangan paytdan eʼtiboran o‘z tanloviga ko‘ra advokat yordamidan foydalanish huquqiga ega”, degan yangi norma belgilandi. Mazkur norma davlat zimmasiga huquqbuzarliklardan jabrlanganlarning huquqlarini himoya qilish majburiyatini yuklamoqda.
Shu bilan birga, Konstitutsiyada huquqbuzarliklardan jabrlanganlarning huquqlarini himoya qilish bo‘yicha davlatga yana qo‘yidagi majburiyatlar yuklatilmoqda:
Birinchidan, jabrlanganlarga himoyalanish uchun shart-sharoitlarni yaratish, yaʼni jabrlanganlarga huquqiy, ijtimoiy, moddiy, psixologik, tibbiy, pedagogik va boshqa turdagi yordam yoki tashkiliy-huquqiy choralarni ko‘rsatish. Masalan, odam savdosidan yoki boshqa zo‘ravonliklardan jabrlanganlarga tibbiy yoki psixologik yordam, mol-mulkidan mahrum bo‘lganlarga yetkazilgan zarar qoplash choralari ko‘riladi.
Ikkinchidan, odil sudlovdan foydalanishni taʼminlash uchun shart-sharoitlar yaratish, xususan shaxslarni davlat organlari hamda mansabdor shaxslarning g‘ayriqonuniy qarorlari hamda boshqa fuqarolarning g‘ayriqonuniy xatti-harakatlaridan (harakatsizligidan), shuningdek huquq va erkinliklariga tajovuzlardan sud himoyasida bo‘lish huquqi kafolatlanadi.
Uchinchidan, jabrlanuvchilarga yetkazilgan zararning o‘rni qoplanishi uchun shart-sharoitlar yaratish. Bunda davlat huquqbuzarlik tufayli fuqaroga, uning mol-mulkiga yetkazilgan zararni huquqbuzardan o‘z vaqtida va to‘liq hajmda qoplash bo‘yicha tashkiliy-huquqiy choralarni ko‘radi. Masalan, firibgarlik jinoyati bo‘yicha zarar qoplanmasa, huquqbuzarga nisbatan amnistiya yoki afv qo‘llanilmaydi.
Shu kabi normalar Braziliya, Ozarbayjon, Misr, Chexiya kabi davlatlar konstitutsiyalarida o‘rin olgan.
Ushbu norma jinoyat yoki huquqbuzarlik sodir etganlarni jazolash bilan birga, avvalo, jabrlanuvchilarning buzilgan huquqlari tiklanishini, ularga yetkazilgan moddiy va maʼnaviy zararlar qoplanishini kafolatlaydi.
Tuproqqal’a tuman Yuridik
xizmat ko`rsatish markazi
Bosh yuriskonsulti Eshchanov Ixlosbek Ilhom o`g`li
