Sovuq kunlarda energiyaga talab ortgani sari yetkazib berishda ham muammolar ko‘payadi. Energiya resurslarida taqchillik bo‘lgan paytda bizni faqat qayta tiklanuvchi muqobil energiyalar qutqarishi mumkin. Ko‘z o‘ngimizda neft va gaz zahiralari kamayib borishi quyosh energiyasiga tayanishga asos bo’lmoqda. Shu o’rinda savol tug’iladi: Quyosh panellarini ishlab chiqarishda qo'llaniladigan texnologiyalarni olib kelish, ushbu quyosh energiyasini aholiga yetkazib berish va o’rnatish qanday tartibda amalga oshrilmoqda? Ular bizga qancha muddatga xizmat qilishi mumkin? Bular haqida biz batafsil, O’zbekistondagi “ST-ENERGY” MChJ rahbari Shuhrat Yo’ldoshevning fikrlarini tingladik…
- Bizning hozirgi “ST-energy” MChJ korxonamiz 2017-yilda tashkil topdi. Aslida bu sohani 2007-yilda boshlaganmiz. O’sha paytda ham ko’pchilik hududlarda gaz va elektr energiyasiga ehtiyoj bor edi. Hatto chekka joylarga elektr va gaz olib borish mushkul ish bo’lgan. Quyosh panellariga o’tish zarurati yurtimizda 15 yil oldin ham bor edi. Buni boshqa davlatlar allaqachon tushunib, bu sohada ko’plab yangiliklarni amalga oshirishayotgan paytlar edi. Shunday yangiliklarni texnologiyalarni ko’rib, qiziqib, kelajagi bor soha ekanini tushunganman va bor sarmoyamni tikkanman. Avvaliga targ’ibot kamlik qildimi ancha qiyin davrlarni boshdan kechirdik ammo, davlatimiz ko’magi va xorijiy davlatlar Xitoy, Koreya bilan tuzgan shartnomamiz asosida bu energiyani odamlar orasiga olib kira oldik. Hozir ko’chalarni tom qismiga qarasangiz ko’pchilik uylar va tashkilotlar allaqachon quyosh energiyasiga o’tganini ko’rasiz. Garchi quyosh batareyalari birinchi ishlab chiqarilishidan beri juda ko'p o'zgargan bo'lsa-da, bugungi kunda ular yanada samarali bo'lgan yuqori darajada rivojlangan materiallar bilan ishlab chiqarilmoqda. Buning yordamida biz sizning ishlashingizni yetarlicha ko'paytira olamiz. Quyosh energetikasi muqobil energiya sifatida, qayta tiklanadigan va qisqa muddatli va uzoq muddatli istiqbolda to'liq foyda keltiradigan energiya sifatida joylashtirilgan.
Ushbu quyosh batareyalari aholiga qanday daromad beradi?
- “2023 yilda qayta tiklanuvchi energiya manbalarini va energiya tejovchi texnologiyalarni joriy etishni jadallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi prezident qarori qabul qilindi. Unga ko‘ra, 2023-yilda umumiy quvvati 4 300 MVt bo‘lgan qayta tiklanuvchi energiya manbalari ishga tushiriladi. Xususan: 2 100 MVt — yirik quyosh va shamol elektr stansiyalari; 1 200 MVt — ijtimoiy soha, xo‘jalik bino va inshootlari hamda xonadonlarda o‘rnatiladigan quyosh panellari; 550 MVt — tadbirkorlar tomonidan barpo etiladigan kichik fotoelektr stansiyalariga to’g’ri keladi. Joriy yilning 1-apreldan respublika hududlarida aholi xonadonlariga kichik quvvatli (umumiy quvvati 50 kVt gacha) quyosh panellarini o‘rnatishni rag‘batlantirish bo‘yicha “Quyoshli xonadon” dasturi ish boshladi. Dastur doirasida aholi tomonidan quyosh panellari orqali ishlab chiqarilgan ortiqcha elektr energiyasining har bir kilovatt-soatiga 1 000 so‘mdan subsidiya ajratilmoqda. Umumiy quvvati 100 kVtgacha bo‘lgan qayta tiklanuvchi energiya manbalari qurilmalarini o‘rnatgan jismoniy va yuridik shaxslar ular foydalanishga topshirilgan paytdan e’tiboran 3 yil muddatga, o‘rnatilayotgan quyosh panellarining quvvatiga nisbatan 25%dan kam bo‘lmagan quvvatga ega elektr energiyasini saqlash tizimi bilan o‘rnatilgan bo‘lsa — 10 yil muddatga ushbu qurilmalar bo‘yicha mol-mulk solig‘ini, qurilmalar bilan band bo‘lgan uchastkalar bo‘yicha yer solig‘ini va yuridik shaxslar tomonidan umumiy tarmoqqa sotgan elektr energiyasi uchun olgan foydasidan hisoblanadigan foyda solig‘ini to‘lashdan ozod etildi.1-martdan yagona elektr energetika tizimiga ulanish uchun berilgan texnik shartlarda ko‘rsatilgan quvvatdan yuqori bo‘lmagan qayta tiklanuvchi energiya manbalari qurilmalarini elektr tarmoqlariga ulashda qo‘shimcha texnik shart olish talab etilmaydi.Tadbirkorlar va xorijiy investorlar qayta tiklanuvchi energiya manbalarida ishlab chiqarilgan elektr energiyasini davlat organi va hududiy elektr tarmoqlariga o‘rnatilgan tariflarda, boshqa iste’molchilarga o‘zaro kelishilgan narxlarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri tuzilgan, shu jumladan, uzoq muddatli shartnomalar asosida sotishi mumin bo‘ldi. Shuningdek, boshqa shaxslarga tegishli obyektlarda ijara huquqi asosida qayta tiklanuvchi energiya manbalari qurilmalarini o‘rnatib, ushbu qurilmalarda ishlab chiqarilgan elektr energiyasini sotish imkoniyati yaratiladi.
O’zingiz ijtimoiy hayotingizda quyosh batareyalaridan qanday holatlarda foydalanasiz?
- Men xonadonimga 2012-yilda quyosh panellarini o’rnatganman. Hozirda uyimizda to’laqonli energiyamiz shu quyosh panellari orqali zaryadlanadi. Farzandlarim ham bu texnologiyani ichida katta bo’lishdi. Ularning kelajagi uchun xavfsiz va ishonchli yo’lni men 10 yil oldin tanlaganman deya olaman. Atrof-muhit muhofazasi, tabiiy resurslarni oqilona sarflash va energiya manbalaridan tejamkorlik bilan foydalanish, kelajak avlod uchun barqaror xayotni kafolatlaydi. Tabiiy resurs manbalari chegaralanganligini xisobga olsak, bugun qayta tiklanuvchi energiya resusrlaridan unumli foydalanish yanadan maqbul yechim sanaladi. Bunda targ’ibot muhim masalalardan biri, ayniqsa jurnalist va blogerlar tomonidan.
Jurnalist va blogerlar orasida nima uchun “Yshil energetika” xususida targ’ibot ko’p o’tkazilishi lozim?
- Sababi, bugungi davrda aholi orasidagi eng ijtimoiy faol qatlam bu- bloger va jurnalistlar hisoblanadi. Hozirgi kunda ular uchun mazkur sohada mutaxassislar jalb qilinib, targ’ibot o’quv seminarlari, davra suhbatlari va boshqa tadbirlar tashkil etilmoqda. Men ham jurnalistlar bilan uchrashganda doim aholiga quyosh panellarining ahamiyati haqida sizlarning ko’magingiz va hamkorligingiz zarur deya ta’kidlayman. Chunki ular xalqqa tushunarli, sodda tilda bizga qaraganda ancha chiroyli yetkazishadi. O’zim ham doim televidenya, radio va gazetalarga chaqirishsa yo’q demasdan albatta boraman. Qachonki barcha OAV vakillari, ekspert va tadbirkorlar jipslashib chiroyli materiallar tayyorlasak, shundagina biz yanada o’ylagan maqsadimizga erishamiz.
Darhaqiqat, Xalqaro energetika agentligi (IEA) maʼlumotlariga koʻra, 2012-2017-yillar davomida auksion savdolar asnosida umumiy quvvati 152 GVt boʻlgan loyihalarni amalga oshirish uchun gʻoliblar aniqlangan boʻlsa, 2018-2023-yillarda esa bu koʻrsatkich qariyb 500 GVt.ni tashkil etadi. Mamlakatimizda qayta tiklanadigan energiya manbalari sohasida bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan loyihalar soni tobora ortib bormoqda va hech biri davlat kafolatlari taqdim etilishini nazarda tutmaydi. Bu, oʻz navbatida, sohada davlat-xususiy sherikchiligining vujudga kelishiga ham imkoniyat yaratadi. Sarmoyadorlar kiritayotgan takliflar esa energetika bozorining yirik ishtirokchilarida mamlakatimizda ishlashga boʻlgan qiziqish tobora ortib borayotganini, buning uchun qulay investiyaviy muhit yuzaga kelayotganini yaqqol koʻrsatib turibdi.
Mavjuda Sobirboyeva
jurnalist
