Мамлакатимизда мулкий ҳуқуқларни ҳимоя қилишнинг конституциявий-ҳуқуқий асоси янги таҳрирда қабул қилинган Конституциямизнинг 65-моддасида белгилаб қўйилган. 2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегиясида мулкий ҳуқуқларнинг дахлсизлигини ишончли ҳимоя қилиш вазифаси белгиланган.
Даъвогар Урганч шаҳар ҳокимлиги судга дастлабки ва қўшимча даъво аризалар билан мурожаат қилиб, унда жавобгар Х.Атажонов ва О.Каримовлар (исм, фамилиялар ўзгартирилган) ўртасида 2020 йилда тузилган Урганч шаҳар, “Юқори-боғ” маҳалласидаги “Савдо ва маиший
хизмат кўрсатиш шохобчаси биноси”нинг олдисотди шартномасини, кейинчалик ушбу бинонинг
бир қисми бўйича О.Каримов ва О.Мадрахимовлар ўртасида 2020 йилда тузилган қурилиш тугалланмаган “Савдо ва маиший хизмат кўрсатиш шохобчаси биноси”нинг олди-сотди шартномасини ҳақиқий эмас деб топишни, жавобгарлар томонидан қурилган 127 кв. метр (100 кв.метр нотурарбино ва 27 кв. метр пойдевор)дан иборат ҳажмдаги қурилмани жавобгарларнинг ҳисобидан буздириб, ер майдонини асл ҳолига келтиришни, 2021 йил ноябрь ойида тузилган Ипотека шартномасини ҳақиқий эмас деб топишни сўраган. Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судининг ҳал қилув қарори билан даъвогарнинг ушбу даъво талаблари қаноатлантирилган. Бироқ, апелляция инстанцияси суди ушбу ишни кўриш жараёнида ҳақиқий ҳолатлар аслида ўзгача эканлигини аниқлади, яъни Урганч шаҳар ҳокимининг 2018 йилдаги қарори билан фуқаро Х.Атажоновга Урганч шаҳар, “Юқори-боғ” маҳалласи ҳудудидан савдо ва маиший хизмат кўрсатиш шохобчаси қуриш учун 600 кв. метрер майдони доимий фойдаланишга ажратиб берилган. Мазкур қарорга асосан, масъул ташкилотларнинг ходимлари томонидан Х.Атажоновга ажратилган 600 кв. метр ер майдони чегаралари жойнинг ўзида белгилаб берилганидан кейин, мазкур ер майдонида қурилиш ишларини амалга ошириш ва объектни лойиҳалаштириш учун архитектура режалаштириш топшириғи ҳужжатлари расмийлаштирилиб, лойиҳа ҳужжатлари ишланган ва тегишли тартибда маъқулланган. Расмийлаштирилган ҳужжатлар асосида Х.Атажонов томонидан низоли ер майдонида қурилиш ишлари амалга оширилиб, қурилиши тугалланмаган бино сифатида унинг номига кадастр ҳужжатлари расмийлаштирилган ва давлат рўйхатидан ўтказилган. Шундан сўнг, Х.Атажонов ўзига мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган умумий ер майдони 600 кв. метрни ташкил қилувчи қурилиши тугалланмаган нотурар бинони нотариал идорада расмийлаштирилган олди-сотди шартномасига асосан О.Каримовга сотган ва мулк ҳуқуқи унинг номига давлат рўйхатидан ўтказилган. О.Каримов эса нотурар бинонинг бир қисми, яъни умумий ер майдони 120,0 кв.метр, шундан қурилишости майдони 100,0 кв. метрдан иборат қисмини олди-сотди шартномасига асосан О.Мадрахимовга сотган.
Шунга кўра, низоли ер майдонида жойлашган қурилишости майдони 100,0 кв. метрдан иборат бинога нисбатан О.Мадрахимовнинг мулк ҳуқуқи давлат рўйхатидан ўтказилган. Ўз навбатида, О.Мадрахимов банкдан олинган кредит таъминоти учун низоли нотурар бинони гаровга қўйган. Даъвогар ҳокимлик даъво талабининг асоси сифатида вилоят архитектура ва шаҳарсозлик кенгаши ишчи органининг тегишли баёни билан Урганч
шаҳар қурилиш бўлимининг меъморий режалаштириш топшириғи ва фуқаро Х.Атажоновнинг Урганч шаҳар, “Юқори-боғ” маҳалласи ҳудудидан савдо ва маиший хизмат кўрсатиш шохобчаси қуриш бўйича лойиҳа-смета ҳужжатларини маъқуллаш ҳақидаги 48-сонли баён қарори бекор қилинганлигини, Х.Атажонов номига давлат рўйхатидан ўтказилиб,
қурилиш ишлари бошланган ер майдони юқори кучланишли электр ҳаво линияси муҳофаза зонасида жойлашганлигини ҳамда Урганч шаҳар ҳокимининг 2018 йилдаги қарорига асосан ажратиб берилган ер майдони шаҳар архитектура ва қурилиш бўлими ва бошқалар томонидан асоссиз равишда бошқа ерга кўчирилгани аниқланганлиги ҳолати юзасидан прокуратура томонидан қурилиш бўлими, Ер тузиш ва кўчмас мулк кадастри давлат корхонасининг шаҳар бўлими, вилоят қурилиш бош бошқармаси мансабдор шахслари ва бошқаларга нисбатан ЖКнинг тегишли моддалари билан жиноят иши қўзғатилганлигини келтирган.
Биринчи инстанция суди ҳам худди шу асосларга кўра, даъвогарнинг даъво талабларини қаноатлантириб, олди-сотди шартномаларини ҳақиқий эмас деб топиш ва ҳақиқий эмаслик оқибатларини қўллаш, қурилмани буздириш ва ипотека шартномасини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисида хулосага келган. Бироқ, ишни судлов ҳайъатида кўриш жараёнида аниқланишича, туманлараро маъмурий судининг 2023 йил август ойидаги ҳал қилув қарори билан аризачилар Х.Атажонов, О.Каримов ва О.Мадрахимовларнинг аризаси қаноатлантирилиб, шаҳар қурилиш бўлимининг меъморий режалаштириш топшириғи ва фуқаро Атажонов Хайрулланинг Урганч шаҳар, “Юқорибоғ” маҳалласи ҳудудидан савдо ва маиший хизмат кўрсатиш шохобчаси қуриш бўйича лойиҳа-смета ҳужжатларини маъқуллаш ҳақидаги 2019 йил сентябрь ойидаги баён қарорини бекор қилиш ҳақидаги вилоят қурилиш бош бошқармаси ҳузуридаги архитектура ва шаҳарсозлик кенгаши ишчи органининг 2022 йил 10 октябрдаги баёни ҳақиқий эмас деб топилган.
Шунингдек, “Хоразм магистрал электр тармоқлари” филиалининг низоли савдо ва маиший хизмат кўрсатиш шохобчаси биноси юқори кучланишли электр ҳаво линияси муҳофаза зонасида қурилганлиги сабабли қурилмани бузиш ҳақидаги даъвоси ҳам фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судининг ҳал қилув қарори билан қаноатлантиришдан рад қилинган. Бундан ташқари, Урганч шаҳар ҳокимининг 2018 йилдаги қарорига асосан ажратиб берилган ер майдони шаҳар архитектура ва қурилиш бўлими ва бошқалар томонидан асоссиз равишда бошқа ерга кўчирилганлиги аниқланганлиги ҳолати юзасидан прокуратура томонидан шаҳар қурилиш бўлими, Ер тузиш ва кўчмас мулк кадастри давлат корхонасининг шаҳар бўлими, вилоят қурилиш бош бошқармаси мансабдор шахслари ва бошқаларга нисбатан ЖКнинг тегишли моддалари билан жиноят иши қўзғатилганлиги низоли олдисотди шартномаларини ҳақиқий эмас деб топиб, ҳақиқий эмаслик оқибатларини қўллаш ва мулк ҳуқуқи асосида О.Каримов ва О.Мадрахимовларга тегишли бўлган биноларни буздириш учун асос бўла олмайди.
Чунки, Урганч шаҳар ҳокимининг 2018 йилдаги қарорида Х.Атажоновга доимий фойдаланиши учун 600 кв. метр ер майдони Урганч шаҳар, “Юқори-боғ” маҳалласи ҳудудидан ажратилиши кўрсатилган ва шаҳар ҳокимининг мазкур қарори ҳозирги кунда ўз кучида бўлиб, тегишли тартибда ҳақиқий эмас деб топилмаган.
Шунингдек, О.Каримов ва О.Мадрахимовларнинг низоли ер майдони ва бино-иншоотларга нисбатан бўлган мулк ҳуқуқи тегишли тартибда давлат рўйхатидан ўтказилган бўлиб, уларнинг бу ҳуқуқлари ҳозирги кунда бекор қилинмаган. Зеро, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 65-моддаси учинчи қисмига кўра, хусусий мулк дахлсиздир. Шу сабабли, апелляция инстанцияси суди даъвогар Урганч шаҳар ҳокимлигининг даъво талабларини қаноатлантириб, олди-сотди шартномаларини ҳақиқий эмас деб топиш, ҳақиқий эмаслик оқибатларини қўллаш, қурилмани буздириш ва ипотека шартномасини ҳақиқий эмас деб топиш учун қонуний асослар мавжуд эмаслиги сабабли биринчи инстанция судининг ҳал қилув қарорини бекор қилиб, даъвогарнинг даъво талабларини қаноатлантиришдан рад қилган.
Хушнуд БАЛТАЕВ,
Хоразм вилояти Фуқаролик ишлари бўйича судьяси.
