Гаров бу – мажбурият бажарилишини таъминлашнинг энг ишончли усулларидан биридир. Гаров узоқ давом этган ривожланиш тарихига эга. Бунда гаровнинг моҳияти ҳар доим ьир ҳил бўлиб, у мажбуриятларни таъминлашга қаратилган лекин ўзининг асосий элементлари ўзгариб турган.
Гаров қарздор томонидан мажбуриятларнинг бажарилишини таъминлаш учун Қадимги Бобил, Қадимги Юнонистон ва Қадимги Римда қўлланилган. Кредитор ҳуқуқларини ҳимоч қилишда ҳам гаровдан фойдаланиб келишган. Гаров институти шуниси билан афзалки, қарздор томонидан гаров нарсаси орқали мажбурият бажарилишининг ҳақиқий кафолати берилган.
Гаровнинг моҳияти шундаки, бир шахснинг бошқа шахсга мол-мулкни ёки унга бўлган ҳуқуқни мажбуриятларни таъминлаш учун бериши гаров ҳисобланади.Гаровга кўра қарздор гаров билан таъминланган мажбуриятни бажармаган тақдирда кредитор (гаровга олувчи) бу мажбурият бўйича ўз талаби гаровга қўйилган мол-мулкнинг қийматидан ушбу мол-мулк эгаси бўлган шахс (гаровга қўювчи)нинг бошқа кредиторларига қараганда имтиёзли суратда қаноатлантирилишига, қонунда назарда тутилган тартибда, ҳақли бўлади.
Гаровга олувчи гаровга қўйилган мол-мулкни йўқотганлик ёки унга зиён етказганлик учун суғурта ҳақидан, бу мол-мулк кимнинг фойдасига суғурта қилинган бўлишидан қатъи назар, ўз талаби юқоридаги асосларда қаноатлантирилишига ҳақли, башарти мол-мулкни йўқотиш ёки унга зиён етказиш гаровга олувчи жавобгар бўлган сабабларга кўра юз берган бўлмаса.
Гаровшартномаёкиқонунасосидаамалдаюзагакелади. (Фуқаролик кодекси 264-модда)
Таъкилдаш лозимки, гаровга бериладиган мол-мулк ҳам қарздорга, ҳам бошқа шахсга тегишли бўлиши мумкин. Ўз мулкини гаровга қўювчи шахс гаровга қўювчи деб номланади. Бунда талаблари гаров билан таъминланадиган кредитор гаровга олувчи ҳисобланади.
Гаров мол-мулкка бўлган мулк ҳуқуқининг кредитлорга ўтишини назарда тутмайди. Гаров кредиторга фақат қарздорнинг бошқа кредиторларига нисбатан ўз талабларини гаровга қўйилган мол-мулк қийматидан қондириш имкониятини беради. Агар қарздорнинг ўз мажбуриятларини бажармаслиги ҳолатида гаровга қўйилган мулк сотилади ва тушган пул суммасидан асосан кредиторнинг гаров билан таъминланган талаблари имтиёзли равишда қондирилиши белгиланган.
Гаров закалат, ипотека, шунингдек ҳуқуқлар гарови тарзида амал қилиши мумкин. Гаровга қўйиладиган мулк гаровга қўювчи томонидан гаровга олувчига ўтказилганда гаров закалат деб ҳисобланади. Кўчмас мулкни гаровга қўйиш ипотека ҳисобланади. шарҳланаётган моддада гаров қуйидаги турларга бўлинади: закалат, ипотека, ҳуқуқлар гарови. Бундай бўлиниш гаров нарсасининг хусусиятларига ҳамда гаров нарсаси кимнинг эгалигида қолишига қараб фарқланади.
Гаровга қўйиладиган мол-мулк гаровга қўювчи томонидан гаровга олувчига ўтказилганда, топширилганда гаров закалат деб ҳисобланади.
Одатда, кўчар мол-мулк закалат нарсаси сифатида чиқади. Кўчмас мулкни гаровга қўйиш ипотека ҳисобланади. Бинолар, иншоотлар, кўп хонадонли уйлардаги хонадонлар, корхоналар, бошқа мулкий мажмуалар, савдо ва хизмат кўрсатиш соҳаси объектлари, шунингдек, турар жойлар улар жойлашган ер участкалари билан бирга, қонунда кўчмас мулк жумласига киритилган бошқа мол-мулк ипотека нарсаси бўлиши мумкин.
Гаровнинг кейинги тури ҳуқуқлар гаровидир мулкий ҳуқуқ, шу жумладан, эгалик ва фойдаланиш ҳуқуқи, ижара ҳуқуқи ва мажбуриятлардан келиб чиқадиган бошқа ҳуқуқлар ҳам гаров нарсаси бўлиши мумкин. Амалда, кўпинча, ер участкасидан доимий фойдаланишга бўлган ҳуқуқ, фермер хўжалигини юритиш учун берилган ер участкасининг ижараси ҳуқуқи, хўжалик жамиятларининг устав капиталида иштирок этишидан келиб чиқадиган ҳуқуқлар, қимматли қоғозларга бўлган ҳуқуқлар гарови учрайди. шуни таъкидлаш лозимки, кредиторнинг шахси билан узвий боғлиқ бўлган талабномалар, хусусан ҳаёти ва соғлиғига етказилган зарарни қоплаш тўғрисидаги талаблар, алиментлар тўғрисидаги талаблар ҳамда бошқа шахсга берилиши қонун билан ман этилган бошқа талаблар бўйича ҳуқуқларини гаровга беришга йўл қўйилмайди.
Руслан Жумабаев, Фуқаролик ишлари бўйича Боғот туманлараро судининг судьяси
